Türkiye'nin İnsansız Sistemlerdeki Stratejik Konumu

Türkiye, yapay zeka destekli insansız sistemler sektöründe iddialı ve giderek daha etkili bir oyuncu olarak ortaya çıkmıştır. Bu hızla gelişen alanda kendine özgü bir konum elde eden ülke, çeşitli alanlarda dikkat çekici güçlü yanlar göstermektedir. 

Aşağıda, insansız sistemlerin farklı kategorilerdeki gelişimini detaylı olarak inceledim.

1. Hava Sistemleri

Mevcut Durum

Türkiye, insansız hava araçları (İHA) geliştirmede kayda değer ilerleme kaydetmiş ve ithalatçı konumundan önemli bir ihracatçı konumuna geçmiştir:

• TB2 Bayraktar: Bu taktik sınıf silahlı İHA, Suriye, Libya, Dağlık Karabağ ve Ukrayna dahil çeşitli çatışma bölgelerindeki etkinliğiyle uluslararası tanınırlık kazanmıştır. 27 saatten fazla havada kalabilmesi, 150 kg faydalı yük taşıma kapasitesi ve 300 km komuta kontrol menziliyle ön plana çıkmaktadır.
• Akıncı TİHA: Türkiye'nin yüksek irtifa ve uzun dayanıklılığa sahip (HALE sınıfı) taarruzi insansız hava aracı, otonom operasyonlar için gelişmiş yapay zeka entegrasyonunu temsil etmektedir. 5.5 ton faydalı yük kapasitesi ve 40,000 feet irtifa tavanı ile stratejik bir platform sunmaktadır.
• ANKA Serisi: Bu orta irtifa uzun dayanıklılığa sahip (MALE) İHA'lar, gözetim ve vuruş kabiliyetleri için gelişmiş yapay zeka sistemlerini içermektedir. Gelişen modelleriyle beraber 200 kg üzeri faydalı yük kapasitesi ve 24 saatten fazla havada kalma süresiyle dikkat çekmektedir.
• Aksungur: Orta irtifa uzun dayanıklılığa sahip bu İHA, deniz gözetleme ve vuruş kabiliyetleriyle öne çıkmaktadır. 750 kg faydalı yük taşıma kapasitesi ve 49 saat havada kalabilme özelliği dikkat çekicidir.

Geleceğe Yönelik Projeler

• MIUS/Kızılelma: Türkiye'nin ilk jet motorlu insansız savaş uçağı olan bu platform, süpersonik hızlara ulaşabilecek ve gelişmiş yapay zeka yetenekleriyle donatılacaktır. Kendi kendine karar verme yetenekleri ve insan pilotlu savaş uçaklarıyla entegre çalışabilme özelliği hedeflenmektedir.
• Kizilelma-Akinci-TB3 Entegrasyonu: Türkiye, farklı İHA platformları arasında eşgüdümlü çalışma için yapay zeka tabanlı komuta kontrol sistemleri geliştirmektedir.
• Yapay Zeka Tabanlı Görüntü İşleme: Gerçek zamanlı hedef tanıma, sınıflandırma ve takip yeteneklerini önemli ölçüde geliştiren sistemler üzerinde çalışılmaktadır.

Teknolojik Yenilikler

• Yerli Motor Geliştirme: TEI tarafından geliştirilen PD-170 ve daha güçlü türevleri, Türkiye'nin motor konusundaki dışa bağımlılığını azaltmaktadır.
• AESA Radarları: ASELSAN tarafından geliştirilen aktif elektronik taramalı dizi radarlar, İHA'ların keşif ve hedefleme kabiliyetlerini artırmaktadır.
• Uydu Haberleşme Sistemleri: Türksat üzerinden SATCOM yetenekleri, İHA'ların menzilini önemli ölçüde artırmaktadır.

2. Deniz Sistemleri

Mevcut Durum

Türkiye'nin insansız deniz araçları geliştirmedeki ilerlemeleri:

• ULAQ SİDA: Türkiye'nin ilk silahlı insansız deniz aracı olan ULAQ, 400 km menzil, 65 km/s hız ve çeşitli silah sistemleri entegrasyonu sağlamaktadır. Keşif, istihbarat, denizaltı savunma harbi ve mayın karşı tedbirleri gibi görevlerde kullanılabilmektedir.
• ALBATROS-S: Savunma Teknolojileri Mühendislik (STM) tarafından geliştirilen bu insansız deniz aracı, özellikle keşif ve istihbarat toplama görevleri için tasarlanmıştır.
• MARLIN: ASELSAN ve SEFT Gemi Teknolojileri ortaklığıyla geliştirilen MARLIN, deniz yüzeyinde ve altında görev yapabilecek hibrit bir sistemdir.

Geleceğe Yönelik Projeler

• İnsansız Denizaltı Geliştirme: ROKETSAN ve STM, uzun süreli denizaltı gözetleme ve keşif görevleri yapabilecek otonom denizaltı sistemleri üzerinde çalışmaktadır.
• Sürü Teknolojileri: Birden fazla insansız deniz aracının koordineli şekilde operasyon yapabilmesi için yapay zeka destekli sürü teknolojileri geliştirilmektedir.
• Deniz Ticaret Yolları Güvenliği: Türkiye'nin deniz yetki alanlarını sürekli izleyebilecek insansız sistemler planlanmaktadır.

Teknolojik Yenilikler

• Otonom Navigasyon: GPS bağımlılığı olmadan çalışabilen inersiyal navigasyon sistemleri geliştirilmektedir.
• Deniz Şartlarına Uyum: Zorlu deniz şartlarında stabilite ve operasyonel kabiliyeti korumak için gelişmiş gövde tasarımları ve kontrol sistemleri üzerinde çalışılmaktadır.
• Akustik Sensörler: Denizaltıları tespit edebilen yerli akustik sensör teknolojileri METEKSAN ve ASELSAN tarafından geliştirilmektedir.

3. Kara Sistemleri

Mevcut Durum

Türkiye'nin insansız kara araçları alanındaki çalışmaları:

• Barkan: ASELSAN ve FNSS işbirliğiyle geliştirilen bu orta sınıf insansız kara aracı, keşif ve gözetleme görevleri için kullanılmaktadır.
• Kaplan: Katmerciler tarafından geliştirilen silahlı insansız kara aracı, uzaktan komuta edilebilen silah istasyonu ile donatılmıştır.
• Ertuğrul: HAVELSAN ve ELSIS tarafından geliştirilen bu insansız kara aracı, özellikle kentsel alanlarda ve yapılarda kullanım için tasarlanmıştır.

Geleceğe Yönelik Projeler

• İnsansız Zırhlı Muharebe Araçları: Mevcut zırhlı araçların insansız versiyonlarının geliştirilmesi planlanmaktadır.
• Lojistik Destek Araçları: Özellikle riskli bölgelerde ikmal ve tahliye görevleri yapabilecek otonom kara araçları üzerinde çalışılmaktadır.
• İnsan-Makine Takımı: İnsanlı sistemlerle insansız sistemlerin birlikte çalışmasına olanak veren yapay zeka arayüzleri geliştirilmektedir.

Teknolojik Yenilikler

• Arazi Uyum Yetenekleri: Zorlu arazi koşullarında hareket edebilme kabiliyetini artıran süspansiyon ve tahrik sistemleri üzerinde çalışılmaktadır.
• Patlayıcı Tespit Sistemleri: El yapımı patlayıcıları (EYP) tespit edebilen sensör füzyonu teknolojileri geliştirilmektedir.
• Elektrikli Tahrik Sistemleri: Sessiz operasyon kabiliyeti sunan ve termal izi azaltan elektrikli tahrik sistemleri üzerinde çalışılmaktadır.

4. Siber Güvenlik ve Elektronik Harp

Mevcut Durum

İnsansız sistemlerin siber ve elektronik güvenliği konusunda Türkiye'nin çalışmaları:

• Kriptoloji Araştırmaları: TÜBİTAK BİLGEM bünyesinde insansız sistemlerin komuta kontrol haberleşmesinin güvenliği için yerli kriptografik algoritmaların geliştirilmesi sürmektedir.
• Karıştırma ve Aldatma Karşı Tedbirleri: ASELSAN tarafından geliştirilen sistemler, insansız platformların elektronik karıştırma ve aldatma tekniklerine karşı dayanıklılığını artırmaktadır.
• Siber Saldırı Tespit ve Önleme: TÜBİTAK ve HAVELSAN işbirliğiyle insansız sistemlerin yazılım güvenliğini sağlayan çözümler geliştirilmektedir.

Geleceğe Yönelik Projeler

• Kuantum-Güvenli Haberleşme: Gelecekteki kuantum bilgisayar tehditlerine karşı dayanıklı kriptografik sistemlerin geliştirilmesi planlanmaktadır.
• Yapay Zeka Destekli Siber Savunma: İnsansız sistemlerde anomali tespiti yapabilen ve saldırılara otomatik tepki verebilen yapay zeka sistemleri üzerinde çalışılmaktadır.
• Elektronik Harp Entegrasyonu: İnsansız sistemlerin elektronik harp kabiliyetlerinin artırılması ve bu sistemlerin birer elektronik harp platformu olarak kullanılması hedeflenmektedir.

Teknolojik Yenilikler

• RF Spektrum Analizi: ASELSAN tarafından geliştirilen geniş bantlı sinyal analiz sistemleri, elektronik istihbarat yeteneklerini güçlendirmektedir.
• Çok Bantlı Haberleşme Sistemleri: Tek bir frekans bandının karıştırılması durumunda bile haberleşmeyi sürdürebilen sistemler geliştirilmektedir.
• Yapay Zeka Destekli Sinyal İşleme: Elektronik istihbarat toplama ve sinyal tanımlama süreçlerini otomatikleştiren algoritmalar üzerinde çalışılmaktadır.

5. Uzay Sistemleri

Mevcut Durum

Türkiye'nin uzay tabanlı insansız sistemlerdeki çalışmaları:

• Türksat Uyduları: Haberleşme uyduları üzerinden insansız sistemlerin uzun menzilli kontrolüne imkan sağlanmaktadır.
• Göktürk Serisi: Keşif ve gözetleme amacıyla kullanılan bu uydu sistemi, yeryüzündeki insansız sistemlere hedef istihbaratı sağlamaktadır.
• İMECE: Türkiye'nin ilk yüksek çözünürlüklü yer gözlem uydusu projesi, insansız sistemler için kritik istihbarat sağlama kapasitesine sahiptir.

Geleceğe Yönelik Projeler

• Mikro Uydu Kümeleri: Düşük yörüngede görev yapacak ve sürekli iletişim sağlayacak mikro uydu kümeleri üzerinde çalışılmaktadır.
• Uzay-Yer Entegre Sistemleri: Uydu sistemleri ile yerdeki insansız platformların gerçek zamanlı entegrasyonunu sağlayan projeler geliştirilmektedir.
• Uzay Tabanlı Erken İhbar Sistemleri: Balistik füze tehditlerine karşı erken ihbar sağlayacak uydu sistemleri planlanmaktadır.

Teknolojik Yenilikler

• Minyatür Uydu Teknolojileri: Türk üniversiteleri ve TÜBİTAK UZAY işbirliğiyle küçük boyutlu ancak yüksek kabiliyetli uydu sistemleri geliştirilmektedir.
• SAR (Sentetik Açıklıklı Radar) Teknolojisi: Hava şartlarından etkilenmeden gözlem yapabilme kabiliyeti sağlayan SAR teknolojilerinde yerli çözümler üzerinde çalışılmaktadır.
• Yapay Zeka Destekli Görüntü Analizi: Uzaydan elde edilen verilerin gerçek zamanlı analizi için yapay zeka algoritmaları geliştirilmektedir.

Bütüncül Entegrasyon Stratejisi

Türkiye'nin insansız sistemlerdeki en önemli hedeflerinden biri, tüm bu farklı boyutlardaki sistemleri entegre ederek "Sistem içinde Sistem" yaklaşımıyla birlikte çalışabilirliği sağlamaktır:

• Çok Katmanlı Haberleşme: Hava, kara, deniz, siber ve uzay sistemleri arasında kesintisiz ve güvenli haberleşme ağları oluşturulmaktadır.
• Merkezi Komuta Kontrolü: HAVELSAN tarafından geliştirilen sistemlerle farklı platformların tek bir merkezden yönetilebilmesi sağlanmaktadır.
• Yapay Zeka Destekli Karar Destek Sistemleri: Karmaşık operasyonlarda insan karar vericilere destek olacak yapay zeka tabanlı analiz sistemleri geliştirilmektedir.
• Veri Füzyonu: Farklı kaynaklardan gelen verilerin anlamlı bir operasyonel resim oluşturacak şekilde birleştirilmesi sağlanmaktadır.

Zorluklar ve Fırsatlar

Türkiye, etkileyici ilerlemelere rağmen çeşitli zorluklarla karşı karşıyadır:

Zorluklar

• Komponent Ambargoları: Kritik komponentler üzerindeki yaptırımlar ve ihracat kontrolleri karşısında kırılganlık.
• Yapay Zeka Etiği ve Yönetişimi: Otonom silah sistemleri için uygun çerçevelerin geliştirilmesi.
• Yetenek Rekabeti: Yapay zeka ve robotik uzmanları için küresel rekabet.
• Standardizasyon: Farklı sistemler arasında uyumlu çalışabilirliği sağlayacak standartların geliştirilmesi.

Fırsatlar

• Niş Pazarlara Odaklanma: Büyük savunma üreticilerinin ilgi göstermediği özel ihtiyaçlara yönelik çözümler geliştirme.
• Maliyet-Etkin Çözümler: Batılı alternatiflere göre daha rekabetçi fiyatlarla kapsamlı sistemler sunabilme.
• Teknoloji Transferi: Ortak üretim ve teknoloji transferi konusundaki açık yaklaşım, yeni pazarlara erişim sağlamaktadır.
• Esnek Tasarım: Müşteri ihtiyaçlarına göre hızla uyarlanabilen modüler sistem tasarımları geliştirme.

Sonuç

Türkiye'nin yapay zeka destekli insansız sistemler konusundaki iddialı yaklaşımı, teknolojik inovasyon, stratejik bağımsızlık ve rekabetçi fiyatlandırmayı birleştirerek küresel manzarada önemli bir değişimi temsil etmektedir. Bu yaklaşım, Türkiye'nin insansız sistemlerin geleceğini, daha büyük savunma üreticilerinin yerleşik iş modelleri ve düzenleyici kısıtlamaları nedeniyle eşleştiremeyecekleri şekillerde şekillendirmesine olanak tanımaktadır.

Hava, deniz, kara, siber ve uzay alanlarında geliştirilen sistemlerin bütüncül bir anlayışla entegrasyonu, Türkiye'yi sadece bir platform üreticisi olmaktan çıkarıp, komple çözüm sağlayıcı konumuna yükseltme potansiyeline sahiptir. Bu bütünleşik yaklaşım, Türkiye'nin insansız sistemler alanında küresel bir oyuncu olarak konumunu pekiştirmektedir. Bunun içinde okullarda STEM ve mevcut genç insan gücüne daha çok ağırlık vermelidir.